САДАҚАИ ҶОРИЯ

Ба номи Худованди Бахшояндаи Меҳрубон

Ҳамду сано Худованди мутаъолро ва дуруду салом бар ҳазрати Муҳаммад (с) ва ҳамаи пайравони ӯ бод.

Оятҳои Қуръони карим ва ривоятҳои воридшуда аз Паёмбари акрам (с) дар баробари ташвиқ намудан ба хайру садақа, исрофкорӣ ва зиёдаравӣ дар корҳоро мазаммат намудаанд. Исрофкорӣ дар ин манобеъ ба маънои зиёдаравӣ омада, натанҳо дар сарватҳои моддӣ, балки дар дороиҳои маънавӣ аз қабили умр, гуфтор ва рафторҳои инсон низ манъ карда шудааст.

Дар ояти 31 сураи Аъроф Худованд мефармояд:

وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلاَ تُسْرِفُوا إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ}(الأعراف/31)

«…Бихўред ва биёшомед ва исроф макунед, ки Ў (Худованд) исрофкоронро дўст намедорад».

Аз ин оят маълум мегардад, ки шариат зидди истифода аз неъматҳо нест, вале исрофро манъ мекунад. Агар бихоҳем бифаҳмем истифодаи дуруст бо исроф чӣ фарқ дорад, кори осон аст. Масалан, дар барпо кардани маъракаҳо, оростани дастурхони идона ва ҳатто либоспўшӣ низ одамон ба исрофкорӣ роҳ медиҳанд. Ҳамин тавр ҳар хўрдан ва ошомидан ва ҳатто ҳар рафтор ва гуфторе, ки беҳуда буда, ҳеҷ ниёзе ба он набошад, исроф маҳсуб мешавад.

Дар ривояте аз Паёмбари акрам(с) нақл шудааст, ки фармуданд:

 «Ин ки ҳар чи дилат бихоҳад бихўрӣ, исроф аст». (Канзул-уммол, ҳадиси 7366).

Ин ҳадис бар он далолат мекунад, ки вақти оростани дастурхон, маъракаҳои хурсандӣ, ба меҳмонӣ рафтан, ки ҳамаи онҳо ба тановули хўрок иртибот доранд, исроф намудан манъ мебошад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста ба масъалаи исрофкорӣ диққати ҷиддӣ дода, чунин таъкид менамоянд:

«Қисме аз маросиму маъракаҳо бо сабаби серхарҷ буданашон боиси ба вуҷуд омадани зуҳуроти манфӣ дар ҷомеа гардида, ба оилаҳои камбизоат зарари зиёд мерасониданд ва боиси исрофкорӣ мешуданд.

Тибқи таълимоти мазҳаби ҳанафӣ харҷу сарфи зиёд нораво буда, худи Имоми Аъзам низ баргузории маъракаҳои серхарҷро хуш надоштааст».

Мо бояд дар ҳар кор кўшиш кунем, ки мабодо ба исрофкорӣ роҳ надиҳем. Нисбати истифодаи обу таом, дарахтону меваҳо ва дигар неъматҳое, ки Худованд дар ихтиёри мо гузоштааст, боэҳтиёт бошем ва аз андозаи лозим бештар сарф накунем, зеро шояд ҳаққи дигаронро талаф намоем.

Қуръони карим исрофкорро бародари шайтон номидааст, ки ҳар мусулмонеро дар ин масъала ба фикр водор месозад:

{إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا}(الإسراء/27).

«… Ҳамоно исрофкорон бародарони шайтонҳо ҳастанд ва шайтон нисбати Парвардигораш носипос буд» (Сураи Исро, ояти 27).

Дар ривояте аз Расули акрам (с) нақл шудааст, ки «Исрофкор чор нишона дорад: 1-ба корҳои ботил фахр мекунад, 2 –он чиро ки бо ҳоли ў муносиб нест мехўрад, 3 –дар корҳои хайр раѓбат надорад, 4 –ҳар касеро, ки ба ў фоида нарасонад, инкор мекунад».

Аз ин ояти Қуръон ва сухани Паёмбари Худо (с) чунин натиҷа ба даст меояд, ки исрофкорӣ аз гуноҳони бузург буда, носипосию ношукрӣ ба Парвардигор ҳисоб меёбад.

  Дини мубини Ислом моро ба хайру саховат даъват мекунад ва яке аз роҳҳои беҳтарини иҷрои ин дастур амалӣ намудани садақаи ҷория мебошад. Дар мазҳаби ҳанафӣ, ки мову шумо ба он пайравӣ мекунем, садақаи ҷория аҳамияти баланди иҷтимоӣ ва мазҳабӣ дорад. Биёед чанд намунаи садақаи ҷорияро баррасӣ кунем:

 Бунёди роҳҳо ва пулҳо, таъмири роҳҳо ва таъмин кардани шароити беҳтари сафар, бунёди боғҳо ё шинонидани дарахте, бунёди мактаб ё синфхонае, мусоидат дар нашри китобҳои муфид барои ҷомеа,  кандани чоҳе барои баровардани об,  бунёди бунгоҳи тибби ҷиҳати шифои беморон ва даҳҳои навъи дигари садақаи ҷорияро метавон зикр кард

Садақаи ҷория ҷомеаро ба ҳам муттаҳид мекунад ва ҳамбастагии мардумро тақвият мебахшад. Вақте шахсе барои дигарон роҳ месозад, мактаб ё масҷид бунёд мекунад, ё китобҳои муфидро нашр мекунад, насли ҷавон аз он баҳра мебарад ва ин боиси рушди ахлоқии ҷомеа мегардад. Ҳамкории байни афроди ҷомеа зиёд шуда, эҳсоси масъулият ва ҳамдардӣ афзун мегардад.

Мусулмонон бояд ба ҷои исрофкорӣ ба анҷом додани амалҳои хайр пардозанд. Дар шариати исломӣ амалҳои гуногуне зикр шудааст, ки беҳтарини онҳо садақаи ҷория мебошад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар вохўрӣ бо аҳли ҷомеа дар бораи шахсони муҳтоҷ суханронӣ намуда, доир ба фазилати садақаи ҷория чунин зикр карда буданд:

«Ашхоси доро ва сарватманд бояд саъй кунанд, ки садақаашонро аввал ба бародару хоҳари камбизоат, хешу табори наздик, ҳамсоягон ва одамони камбизоат, ятимону маъюбон ва ашхоси ба инҳо монанд диҳанд.

Ё маблаѓҳои худро ҳамчун садақаи ҷория барои обод кардани деҳаву манзил, маҳалли зист, об овардан, пул сохтан, роҳ бунёд кардан, сохтмони мактабу бунгоҳҳои тиббӣ ва дигар корҳои нек сарф кунанд, ки он хайри солеҳ мебошад».

Дар фарҳанги исломӣ ҳар кас асосгузор ё зиндакунандаи кори хубе (суннати ҳасана) бошад, то рўзе, ки одамон он корро анҷом медиҳанд, барои ў низ савоб навишта хоҳад шуд. Садақаи ҷория ҳам монанди кори хуб то рўзе, ки инсонҳо аз он баҳраманд мешаванд савобаш ба шахси соҳиби садақа хоҳад расид.

Агар бихоҳем садақаи ҷорияро таъриф намоем метавонем чунин бигўем: «Садақаи ҷория чизе аст, ки аз садақадиҳанда ба ёдгор мемонад ва фоидаи он муддатҳои тўлонӣ, ҳатто баъд аз даргузашти соҳибаш ба ҷомеа мерасад». Пас маълум мешавад, ки садақаи ҷория як чизи мондагор ва фоидаовар барои мардум мебошад.

        Доир ба фазилати садақаи ҷория Пайѓамбар (с) фармудаанд: «Чун инсон бимирад, амали ў қатъ мегардад, магар  се чиз: садақаи ҷория, илме ки аз он истифода шавад ё фарзанде солеҳе, ки барои падару модараш дуо кунад» (Ҳадиси саҳеҳ, м.1631).

Аммо чӣ чизҳое садақаи ҷория ҳастанд? Дар аҳодиси Пайѓамбар, саллаллоҳу алайҳи ва саллам, чизҳои гуногуне садақаи ҷория ба шумор оварда шудааст. Аз ҷумла, обод кардани деҳаву манзил, маҳалли зист, об овардан, пул сохтан, ятимхона бино сохтан, масҷиде бунёд кардан, роҳ бунёд кардан, сохтмони мактабу бунгоҳҳои тиббӣ ва дигар корҳои нек. Агар ба ҳар кадом аз ин чизҳо назар кунем, дар ҷои худ ва дар мавриди муайяне барои ҷомеа ва мардум фоидаовар мебошанд. Пас, метавонем чунин натиҷа бигирем, ки дар ин миён ҳар чизе, ки фоидааш барои мардум ва ҷомеа бештар ва замони фоидарасониаш зиёдтар бошад, садақаи ҷория хубтар хоҳад буд. Ҳамчунин, мо бояд ниёзмандиҳои муҳит ва ҷомеаву мардумро ҳамеша дар назар дошта бошем. Дар ҳар замон ва шароит ҷомеа ниёзмандиҳои гуногуне дорад. Ба ҳамин хотир садақаи ҷория аз назари ниёзмандии мардум ва ҷомеа ҳам бояд ба талаботи замон ва макон мувофиқ бошад.

Суннати садақаи ҷория дар дини мубини Ислом дар асл барои ислоҳи ҷомеа ва обод намудани он дар назар гирифта шудааст. Ин суннати нек метавонад бисёре аз камбудиҳои ҷомеаи моро бартараф намуда, зиндагии хубу гуворотареро барои мусулмонон фароҳам намояд. Агар дар маҳалле мусулмонон ба сабаби набудани роҳи хуб дар рафтуомадҳояшон ба мушкилот рўбарў мешаванд, ҷои садақаи ҷория дар сохтмони ҳамон роҳи лозимӣ аст, то осоиши онҳо фароҳам гардад. Агар фарзандонашон барои рафтан ба мактаб ба хотири дур будани роҳи мактаб мушкилӣ доранд, ҷои садақаи ҷория сохтани мактаб аст. Агар дар маҳаллае бунгоҳи тиббӣ набошад, беҳтарин садақаи ҷория сохтани он бунгоҳ аст.

Савоб ва подоше, ки барои садақаи ҷория дар назар гирифта шудааст, бисёр бузург ва муҳим аст. Дар Қуръони карим ибораи «боқиёти солиҳот» омадааст ва аз ҷумла ҳар кори хуб ё ёдгори фоидаовареро, ки аз барои Худо бошад ва мондагор гардад, боқиёти солиҳот гуфтаанд:

... وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلاً

«Ва некиҳои пояндаи шоиста назди Парвардигори ту аз рўи савоб беҳтаранд ва аз рўи умед доштан хубтаранд» (Сураи Каҳф, ояти 46).

... وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا

«Ва некиҳои пояндаи шоиста назди Парвардигори ту аз рўи подош беҳтар ва ба оқибат некўтаранд» (Сураи Марям, ояти 76).

        Садақаи ҷория корест, ки барои осоиши мардум ва ободии ҷомеа равона мебошад, аммо агар дуруст бингарем барои бисёриҳо сабаби наҷот аст, зеро ниёзҳои мардум ва ҷомеа барои сарватмандони саховатманд, ки тавони бартараф намудани ин камбудиҳову ниёзҳоро доранд фурсати бисёр муносиб ва хубест, то ҳам дунё ва ҳам охирати худро обод кунанд ва наҷоту оқибати некўи охиратро ба даст оваранд.

        Аз ин рў, вақти он расидааст, ки мо ба ҷои маъракаҳои пурдабдаба, худнамоиву тақлидкорӣ ба хайру эҳсон даст кушода, сабаби ободтар гаштани диёр, бароварандани ниёзҳои мардум гардем, то ба ин васила ҳам дунё ва ҳам охиратамон обод гардад.

Умедворем Худованд ба мо тавфиқ диҳад, ки муҳаббати мардум ва хайрхоҳӣ нисбат ба онҳоро дар дил дошта бошем ва тавони гиреҳкушоӣ аз кори онҳоро ба мо ато намояд.

Биёед, имрӯз аз худ амале боқӣ гузорем, ки пас аз марг ҳам идома ёбад! Худованд моро аз ҷумлаи касоне гардонад, ки ба хайру эҳсон ва амали нек машғул мешаванд ва савоби беинтиҳо ба даст меоранд! Худованд сулҳу суботро дар кишвари азизи мо доимиву абадӣ нигаҳ дорад. Омин, ё Раббал оламин.