Ҳусни зиндагӣ ва маънои дин адаб аст

Ба номи Худованди бахшанда ва меҳрубон

Ҳамду санои бепоён сазовори Худованди ҷаҳониён аст ва дуруду саломи фаровон ба Расули инсу ҷон (с) ва тамоми хонадону ёронаш бод.

Мутафакири араб Ҷуброн Халил дар мавриди масъулияти инсон дар ҷомеаи ахлоқӣ сухани ҷолибе фармудааст: «Шахси аз ҳама боадолат ҳамонест, ки худро дар ними рафтори дигарон гунаҳкор эҳсос мекунад». Ин сухан ба ҳама дахл дорад, зеро дар ҷомеаи башарӣ ҳама масъули савобу хатои ҳамдигаранд. Агар касе гунаҳ карду аз ҷониби каси дигар эроде, таъкиде, насиҳате нашунид, пас, дигарон низ дар гунаҳи ў шариканд. Ин сатҳи баланди инсонпарварист, ки дар ҳама адён, хоссатан дар дини мубини Ислом зикр мешавад. Саъдии бузургвор дар яке аз пандҳояш ба инсон мунтазам ба айбу хатои хеш назар кардану ислоҳ намуданашро дар як пораи шеър ба ин мазмун овардааст:

Касе ба ҳамду санои бародарони азиз,

Зи айби хеш набояд, ки бехабар бошад.

Зи душманон шунав, эй дўст, то чӣ мегўянд,

Ки айб дар назари дўстон ҳунар бошад…

Ин муқаддима ба он хотир оварда шуд, ки дар ҷомеаи имрўзаи мо дар рафтору пайкори баъзе одамон, хоссатан онҳое, ки хешро пайрави дини поки ислом медонанд, баъзе номутаносибиҳо ва равишҳои ѓайриахлоқиву ѓайриинсонӣ ба назар мерасад ва бархе аз он бадахлоқиҳо то ба идораҳои динӣ тавассути номаҳо ва арзҳои шифоҳӣ низ мерасанд. Чунончи, чанде аз бонувони мусалмон забон ба шикоят овардаанд, ки шавҳарони мусалмонашон дар бистари ҳамхобагӣ нисбат ба онҳо рафторҳоеро тақозо мекунанд, ки дар шарҳи он рафторҳо шарми кас якҷо бо нафрат бармехезад. Таҳти шиори «зану мард моли ҳамдигаранд» бархе мардони бадахлоқ аз ҳамсарони никоҳӣ ва модарони фарзандҳояшон иҷрои корҳоеро талаб мекунанд, ки онҳо сирф хоси маданият ва равиши муомилоти ҷинсии бегонагон аст.

Дуруст аст, ки зану марди дар қайди никоҳи исломӣ моли ҳалоли ҳамдигаранд, аммо набояд фаромўш кард, ки дар ин ҳолат ҳам як зумра қоидаҳои ахлоқӣ ҳаст, ки онҳо бояд муроот шаванд, аз доираи қавонини ахлоқии исломӣ берун шудани ҳамсарон маънои берун шудан аз сарҳади исломи азизро дорад. Ҳоло дар фарҳанги бегонагон муносиботи ҳамсарӣ ба дараҷае фасод шудааст, ки дигар чизе аз шарму ҳаё намондааст: дар он фарҳанг ҳама чиз озод шудааст, аз бўсу канор сар карда, то муомилоти ҷинсӣ бо садҳо навъу вазъиятҳояш… Тарѓиби ин гуна муомилаҳои ҷинсӣ барои фарҳанги шарқӣ, билхосса барои мардуми мусалмон ниҳоят қабеҳ ва умуман қабул нокарданист. Бедили бузургро ба ёд биёрем, ки мегўяд:

Аз ҳаё магзар, ки дар номусгоҳи эътибор,

Шарм мардонро виқор асту занонро зевар аст…

Бонувони мусалмон дар муроҷиаташон шикоят мекунанд, ки мардони беҳаё дар ҳолати ҳамбистарӣ аз онҳо тақозо мекунанд, ки олати онҳоро ба …даҳон бигиранд… ва боз чанд амали дигаре, ки нафратовар ва номатлуб аст. Ба гумони ѓолиб, ин мардони сифлаву беадабу беҳаё аз тамошои намоишҳои бешармонаи интернетӣ ва филмҳои бадахлоқона як навъ «илҳом» гирифта, мехоҳанд, ки бо ҳамсарони мусалмони худ чунин таҷрибаҳоро ба роҳ монанд. Бо камоли масъулият гуфтанием, ки чунин мардҳо гуноҳи азиме мегиранд, зиёда аз ин, барои чунин рафторашон рўзе шарманда ҳам мешаванд.

Дини мубини Ислом дар ҳама ҳолатҳои зиндагӣ, аз ҷумла дар муносиботи занушавҳарӣ низ адабро аз воситаҳои муҳимми танзими амалу рафтор мешуморад. Ягон рукни Ислом бидуни адабу ахлоқ зуҳур намекунад. Адаб дар ҳама ҷо ва дар ҳама навъи муошират унсури аз ҳама асосист. Маънии ҳама доду ситади исломӣ, муносибатҳои одамӣ, таҳсил, кор, ҳамсоягӣ, тарбия ва ҳама чизҳои дигар дар адабу ахлоқ муқаррар ва музайян мешавад. Ҳама чизе, ки аз ахлоқи инсонӣ берун аст, аз ислом низ нест. Аз одоби салом сар карда, то қабули ѓизо, рафтан ба меҳмонӣ ва рафтор дар ҷойҳои ҷамъиятӣ, тариқи ибодат ва ворид шудан ба хонаи худ – ҳама рафтору кирдорҳое, ки инсонҳо ҳамарўза аз сар мегузаронанд, дар доираи адабу ахлоқ танзим мешавад. Адаб мисли тоҷест, ки Худованд ба инсон насиб донистааст. Аз ин ҷиҳат, дар поён чанд қавоиди ахлоқиеро меорем, ки риояи онҳоро мардону занони мусалмон бояд ба инобат бигиранд, раҳнамои онҳое бошад, ки аз доираи муомилоти ахлоқии исломӣ пой берун ниҳодаанд. Сабақ барои онҳое бошад, ки аз фарҳанги оммавии зиёновари бегона таъсир гирифтаанд. Бошад, ки аз роҳи каҷ, аз фасоду инҳирофи ахлоқӣ бозгарданд…

…Вақте ки Худованд Одамро офарид, барои ў занро халқ кард, то ки Одам (а) аз вуҷуди ў оромиш ва сукунат ҳосил намуда, барои ба вуҷуд овардани насли башар аз ў баҳра гирад. Аммо барои баҳра гирифтан аз ҷисми зан ва аз макони хоси ў дар вақтҳои муайян ҳадду ҳудуд муқаррар кард, то ки инсоният дар ин зиндагии муштарак боиси роҳати якдигар бошанд, на боиси озору азияти якдигар.

Дар он ҳудуде, ки Худованд баён кардааст, дар чанд ҳолат ҳамбистариро бо занҳо ҳаром кардааст. Чунончи Худованд дар мавриди айёми моҳонаи занон мефармояд:

وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ

«Ва аз ту дар бораи ҳайз суол мекунанд, бигў: «Вай наҷосат аст. Пас, аз занон дар ҳоли ҳайз як сў шавед» (Сураи «Бақара», ояти 222). Инчунин шариати ислом ҳамбистарӣ бо занро дар ҳолати нифос низ ҳаром кардааст, чунонки Худованд мефармояд:

وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىٰ يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ

«Ва ба онҳо наздикӣ макунед, то он ки пок шаванд; ва чун нек пок шаванд, пас, ба онҳо аз он роҳ, ки Худо ба шумо амр кардааст, наздикӣ кунед». (Сураи «Бақара», ояти 222). Инчунин ҳамбистарӣ дар пушти зан аз дидгоҳи шариат ҳаром шудааст, чунонки дар ҳадиси шариф омадааст:

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- « مَلْعُونٌ مَنْ أَتَى امْرَأَتَهُ فِى دُبُرِهَا

«Малъун аст касе, ки бо ҳамсари  худ аз пушт ҳамхоба мешавад» (Ривояти Абўдовуд).

Пас, мусалмонеро, ки Парвардигор лаънат кунад, чӣ мусалмониаш мемонад? Дар ҳадиси дигаре чунин фармудаанд:

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ « لاَ يَنْظُرُ اللَّهُ إِلَى رَجُلٍ جَامَعَ امْرَأَتَهُ فِى دُبُرِهَا.

«Худованд ба марде, ки бо ҳамсараш аз роҳи пас ҳамхоба мешавад, назар намекунад» (Ривояти Ибни Моҷа). Мазмуни ҳадис ин аст, ки чунин шахсе аз раҳмати Парвардигор маҳрум мегардад ва ин ваъиди шадиде аст барои касоне, ки муртакиби чунин корҳои қабеҳ ва ѓайриахлоқӣ мешаванд.

Худованд барои бо шарофату камол зиндагӣ ба сар бурдани бандагонаш ҳам китоби комилу инсонсоз фиристоду ҳам муаллими комил, то ки ба инсонҳо одоби муошират ва ахлоқи волои инсониро биёмўзад, то дар тамоми паҳлуҳои зиндагияшон бо он амал кунанд.

Ба таври мисол, яке аз тавсияҳои судманди шариат ин аст, ки дасти ростро дар корҳои бошарофат ва покиза ихтисос додааст. Аз Умар ибни Абўсалама (р) ривоят аст, ки мегуфт: Пайѓамбари Худо (с) ба ман фармуданд: «Эй писар! Ҳангоми хўрдани ѓизо «бисмиллоҳ» бигў ва бо дасти рост бихўр, аз пеши худат ѓизо бардор». Аз ин баъд ҳамеша одоб ва тарзи ѓизо хўрдани ман ба ин дастури Пайѓамбар (с) буд» (Ривояти Бухорӣ, Муслим).

Аз Ойиша (р) низ ривоят аст, ки Расули акрам (с) дар кафш пўшидан, шона кардан, вузў гирифтан ва ҳамаи корҳошон аз самти рост шуруъ карданро дўст медоштанд (Муттафақун алайҳи).

Аммо дар умур ва корҳое аз қабили дур кардани палидӣ ва олудагиҳо дасти чапро муқаррар кардааст. Масалан, Расули Худо (с) дар мавриди одоби халоҷо мефармоянд: «Ман барои шумо ба манзалаи падаре ҳастам, ки (тамоми чизро) ба шумо таълим медиҳам. Пас, ҳар касе аз шумо вақте барои қазои ҳоҷати худ меравад, набояд рўй ё пушти худро ба сўи қибла намояд (набояд рў ба қибла ё пушт ба қибла бинишинад) (ва пас аз қазои ҳоҷат ҳангоме худро бо чизе хушк менамояд), набояд он корро бо дасти росташ анҷом диҳад (Ривояти Абўдовуд).

Бояд ҳар фарди солимфикр сар ба ҷайби андеша фуруд орад, ки вақте истифодаи дасти рост дар корҳо ва мавзеъҳои нопок аз дидгоҳи шариат мамнуъ бошад, пас чигуна ақлу имони ў иҷозат медиҳад, ки поктарин ва шарифтарин узви инсонии худ, яъне даҳону забонашро, ки маҳалли зикри Худо ва ҷойгоҳи нутқи инсон аст, ба палидтарин мавзеъи бадан мерасонад ва бо ин амали ѓайриахлоқӣ ва хилофи сиришти инсонӣ худро аз мартабаи чаҳорпоён ҳам поёнтару забунтар меандозад. Касоне, ки ба ин амали хилофи фитрати солими инсонӣ даст мезананд, дар дидаи ҳамсаронашон қадру қимат ва шарофату каромати худро аз даст медиҳанд, дар тарбияти фарзандону аҳли хонадон ноком мешаванд ва хайру баракат аз зиндагияшон дур мегардад. Ба ҳамин хотир аст, ки муаллими башарият дар ҳадиси муборакашон мефармоянд: «Худованд пок аст, ҳамеша покро мепазирад ва қабул мекунад». Мазмуни ҳадиси шариф ин аст, ки ҳар касе дар асоси покию назофат ва риояи дастуроти ахлоқии шариат зиндагӣ намекунад, комёбу муваффақ нахоҳад шуд.

Чи тавре ки аз иршодоти падаронаи Расули акрам (с) мебинем, дини мубини Ислом инсонро дар тамоми корҳояш ба покию назофат тавсия менамояд ва ўро ба риояи як силсила одобу тартиботи ахлоқӣ водор месозад. Аз ин рў, Худованд дар ояти зайл равиши баҳра гирифтан аз занро барои мард возеҳу равшан баён карда мефармояд:

نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّىٰ شِئْتُمْ وَقَدِّمُوا لِأَنفُسِكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُم مُّلَاقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ

«Занонатон киштзори шумоанд, пас, ба киштзори хеш ба ҳар равише, ки хоҳед, биёед. Ва барои худатон пеш фиристед; ва аз Худо битарсед ва бидонед, ки шумо бо Вай мулоқот хоҳед кард. Ва мўъминонро башорат деҳ». (Сураи «Нисо», ояти 223).

Аз далолату ишорати ин оят маълум мешавад, ки дар пушт ва даҳони зан ҳамбистарӣ кардан ҳаром мебошад, чунки Худованд мегўяд, бо ҳар роҳе, ки бо ҳамсаратон хоб меравед, иҷозат аст, аммо фақат дар киштзораш  ҳамхоба шавед, то ки фарзанд ба дунё биёваред, ҳаргиз аз даҳону пушти зан фарзанд таваллуд намешавад.

Дар ин оят ҳам барои мардон ишора шудааст, ки вақте ба киштзори ҳамсарашон ворид мешаванд, бо олати кишташон бираванд, на ба даҳонашон, чунки даҳон олати кишт нест, балки он барои хўрдану ошомидан ва зикру шукри Худо офарида шудааст. Мутаассифона, дар замони муосир аз сабаби истифодаи нодурусти шабакаҳои интернетӣ ва сатҳи пасти маърифати динии мардум ин масъала боиси ҷангу ҷидол дар оилаҳо шуда истодааст. Барои ҳалли ин муаммо ҳар як нафар метавонад, ки ба осонӣ аз тарҷумаи Қуръони карим, ки бо ибтикор ва дастгирии бевоситаи Пешвои миллат ба забони тоҷикӣ нашр гардида ба мардуми кишвар тақдим шуд, баҳра барад ва ҳақиқати ҳамаи ин масоилро дарк кунад. Ногуфта намонад, ки мову шумо амр шудаем, ки пайравӣ аз Расули Худо (с) кунем. Ҳамбистарии Паёмбари Худо (с) бо ҳамсаронаш чӣ гуна буд? Фақеҳи занони Паёмбар Ойиша (р) – модари муъминон мегўяд, ки мо ҳатто ба шармгоҳи якдигар назар намекардем, чунонки дар ҳадис омадааст:

عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ مَا نَظَرْتُ - أَوْ مَا رَأَيْتُ - فَرْجَ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- قَطُّ.

«Ман ҳаргиз ба шармгоҳи Расули Худо (с) назар накардаам» (Ривояти Ибни Моҷа).

Ин аст одобу ахлоқи исломӣ ва ин ҳамон ақлу шарофату имоне ҳаст, ки бандаи муъмин аз дигарон фарқ мекунад. Албатта, мову Шумо бояд пайравӣ аз ин модар ва аз ин муаллими комил дошта бошем. Пайравӣ аз нафси саркаш ва аз ҳар гуна равияҳо ва фатвоҳои номатлуб накунем, чунки ин падида оқибати ногувор дорад ва ба мисли олами Ѓарб рўзе мешавад, ки мардон аз издивоҷ бо занон рў гардонида, бо мардон издивоҷ мекунанд, оташи шаҳвати палиди худро бо ҳамҷинсгароӣ хомўш месозанд. Чунки инсоният вақте пайравӣ аз нафсу шаҳват мекунад, аз ҳайвон ҳам пасттар мешавад. Саъдии ширинсухан дар ин маврид фармудаанд:

Мабар тоати нафси шаҳватпараст,

Ки ҳар лаҳза қиблааш дигар аст.

Ногуфта намонад, ки касоне, ки дар ин масъала дигаргуна фатво медиҳанд, ба маъхазҳои мазҳабҳои ботилу гумроҳ такя мекунанд, дар ҳоле ки уламои бузурги мазҳаби ҳанафӣ ин корро манъ кардаанд. Илова бар ин, уламои муосири араб мегўянд, ки ин амал тамоман аз ахлоқи инсоният берун буда, сабаби озору азияти занон мегардад ва аз нигоҳи тиб ҳам хатари ҷиддӣ дорад. Баъзе равияҳои гумроҳшуда ҳамхоба шудан дар пушти занро ҳам дар вазъиятҳои гуногун иҷозат медиҳанд, чунки аз дидгоҳи онҳо ҳамхоба шудан аз пушти зан як навъ кароҳат дораду бас. Бинобар ин, ҳар як шаҳрванди кишвар масоили худро бояд аз уламои бофазлу маърифат ва огоҳ аз мазҳаби ҳанафӣ пурсон шавад, зеро онҳо метавонанд аҳли ҷомеаро ба роҳи рост раҳнамоӣ кунанд ва дар ҳар ду ҷаҳон сарбаланду растагор бошанд.

Дар интиҳо бояд таъкид кунем, ки зебоӣ ва шарофату каромати як мусалмон дар баробари динаш дар адабу ахлоқаш таҷассум меёбад. Набояд фаромўш кард, ки ахлоқ сутуни дин, адаб перояи ҳар фарди мусалмон аст, хусусан, моҳи мубораки Рамазон барои пок шудан аз тамоми хислатҳои зишт фурсати муносиб буда, дар ин лаҳзаҳои бобаракат нияту қалбро софу пок намуда, амалҳои худро ислоҳ намоем, то дар зиндагӣ комёбу муваффақ бошем.

Раиси Шўрои уламои Маркази

исломии Ҷумҳурии Тоҷикистон

Саидмукаррам Абдуқодирзода